«Όχι, δεν φοβάμαι… απλά έχω λίγο άγχος»… αυτή είναι μία από τις πιο ψευδείς δηλώσεις που μπορεί να κάνει κάποιος, πρώτα στον εαυτό του και έπειτα στους γύρω του. Παρ’ ότι μας είναι πιο εύκολο να παραδεχτούμε ότι αγχωνόμαστε με μία κατάσταση, δεν σημαίνει πως σαν “εξέλιξη” συναισθήματος έχουμε δίκιο. Ο φόβος, όπως και ο θυμός, είναι ένα ακόμα παρεξηγημένο συναίσθημα και μάλιστα τόσο παρεξηγημένο που λίγοι το παραδέχονται και ακόμα πιο λίγοι γνωρίζουν πως εξαιτίας του επιβιώνουμε ως είδος. Ο φόβος κάνει ένα βρέφος να κλαίει όταν πεινάει προκειμένου να ταϊστεί κι έτσι να επιβιώσει, ο φόβος για διάφορες επικίνδυνες  καταστάσεις μας αποτρέπει από το να πράξουμε με κίνδυνο προς τη ζωή μας και αυτός είναι που μας κάνει να παλεύουμε για ισορροπίες και αναμενόμενες αντιδράσεις! Οτιδήποτε μπορεί να μας “απειλήσει”, με οποιαδήποτε μορφή, οφείλουμε να το φοβόμαστε έτσι ώστε να προφυλασσόμαστε.  Και σε αυτή την περίπτωση βέβαια, όπως και σε κάθε άλλη, ισχύει ο κανόνας του μέτρου, γιατί αν ο φόβος γίνει “κανόνας”, τότε αλλάζει όνομα, χρήση και επίπεδο… λέγεται φοβία, υπάρχει όχι για να διατηρούμαστε στη ζωή αλλά για να καταδυναστεύει τη ζωή μας και περνάει στο επίπεδο του παραλογισμού.  Για να τα καταλάβουμε όμως όλα αυτά, όχι σαν λέξεις αλλά σαν κλιμάκωση συναισθημάτων, χρειάζεται να δούμε αφενός την πορεία που ακολουθείται και αφετέρου το σημείο που το όριο ξεπερνιέται και το λογικό γίνεται παράλογο. Κι επειδή πιο ασαφές όριο δεν υπάρχει, ο μόνος τρόπος “να το ζυγίσουμε”  είναι κρατώντας τον κανόνα της μη δυσαρέσκειας… γιατί πάντα όταν σε μία κατάσταση αισθανόμαστε δυσάρεστα κάτι δεν πάει καλά!  Εν αρχήν λοιπόν ο φόβος… έπειτα το άγχος το οποίο έρχεται προκειμένου να στρέψει το σώμα και το πνεύμα μας σε κατάσταση εγρήγορσης έτσι ώστε να αντιμετωπιστεί αυτό που μας τρομάζει (και το ρήμα “αντιμετωπίζω” δεν είναι τυχαίο). Όσο κι αν μας έχει τρομάξει η κατάσταση που αντιμετωπίσαμε, από τη στιγμή που σταθήκαμε απέναντί της, την αντικρούσαμε και δώσαμε τη μάχη μας, στο τέλος μόνο ανακούφιση μπορεί να νιώσουμε, άρα ο κανόνας της μη δυσαρέσκειας ισχύει. Αν όμως για τον οποιοδήποτε λόγο το ψυχικό μας όργανο γενικεύσει τον φόβο και δεν τον αντιμετωπίσει τότε οδηγούμαστε σε μία κατάσταση διαρκούς εγρήγορσης με ένα άγχος που δεν αντιλαμβανόμαστε από πού ξεκινάει και πού τελειώνει… ένα άγχος που κατακλύζει κάθε πτυχή της καθημερινότητάς μας… ένα άγχος που τρέφεται από γενικευμένο φόβο και τρέφει όλες αυτές τις σκέψεις που μας κάνουν να μην μπορούμε να χαρούμε τίποτα στην καθημερινότητά μας. Δεν υπάρχει τίποτα πιο αποτρεπτικό στο να ζήσουμε, από το να φοβόμαστε τις ίδιες μας τις σκέψεις και δεν υπάρχει τίποτα πιο ικανοποιητικό στο να ζούμε από το να αντιμετωπίζουμε και να φέρνουμε εις πέρας μια κατάσταση όσο κι αν μας φοβίζει!

«Πραγματικότητα: η περιοχή, το σύνολο των υπαρκτών πραγμάτων, καταστάσεων ή συνθηκών, ο αντικειμενικός κόσμος όπως υπάρχει και γίνεται αντιληπτός (σε αντιδιαστολή προς τις υποθέσεις, τα αντικείμενα της φαντασίας κτλ.)» και μόνο από τον ορισμό θα έπρεπε η πραγματικότητα να είναι από εκείνα τα πράγματα που εύκολα “βλέπουμε” και κατανοούμε… κι όμως σε καθημερινή βάση, από παιδιά ακόμα η αντίληψη μας για την πραγματικότητα χωλαίνει περισσότερο από το καθετί και είναι ένας από τους βασικούς λόγους χαμηλής αυτοεκτίμησης και ματαίωσης. Φυσικά δεν αναφέρομαι στην αντίληψη πραγμάτων και αντικειμένων γιατί τότε θα μιλούσαμε για διαταραχή, αλλά στην αντίληψη δυνατοτήτων και συναισθημάτων τόσο του εαυτού μας όσο και των ανθρώπων γύρω μας. Από τα πιο αναγνωρίσιμα παραδείγματα είναι κάποιες περιπτώσεις γονέα – παιδιού… το παιδί μας θέλουμε να είναι πρώτο, καλύτερο, εξυπνότερο. Κι αν πάρει 8 με άριστα το 10 η συνήθης απάντηση είναι «μπράβο αλλά μπορείς και καλύτερα»… το ερώτημα είναι «μπορεί;»… μπορεί το παιδί μας να πάρει 10; Μπορούμε εμείς να δούμε πως το παιδί μας δεν μπορεί να πάρει άριστα; Και γιατί το 8 σημαίνει πως το παιδί μας υστερεί σε ΟΛΑ έναντι των άλλων μαθητών; Γιατί εμείς είμαστε κατώτεροι γονείς από τους άλλους που έχουν άριστο μαθητή; Κι εδώ μπαίνει στην κουβέντα η έννοια της προσδοκίας… αυτή η τόσο γόνιμη έννοια για την ζωή και την εξέλιξη μας ως είδος σε ομαδικό και ατομικό επίπεδο, αλλά συνάμα η έννοια που καμιά φορά μπερδεύεται με το ιδεατό και γίνεται εμπόδιο.  Στη δουλειά μας, υπάρχουν 2 πράγματα που επαναλαμβάνουμε συνεχώς. Το ένα είναι η ερώτηση “και πώς ένιωσες γι’ αυτό;” και το άλλο αφορά τις προσδοκίες και είναι η φράση “σιγά – σιγά… αρχικά μικρά βήματα και στόχους πραγματοποιήσιμους”.  Οι μεγαλύτερες ματαιώσεις έρχονται όταν οι προσδοκίες δεν περπατάνε χέρι- χέρι με την πραγματικότητα. Και μέρες που είναι, και το γιορτινό οικογενειακό τραπέζι έρχεται, μπορούμε να προλάβουμε μία από αυτές τις ματαιώσεις… οι εντάσεις, οι φωνές και οι μικρές διαφωνίες είναι μέρος του πραγματικού κόσμου που ζούμε και αντιλαμβανόμαστε. Τα ατελείωτα χαμόγελα, οι αγκαλιές και τα τραγούδια γύρω από το τραπέζι, χωρίς ίχνος κούρασης και έντασης, είναι μέρος ενός ιδεατού κόσμου. Γι’ αυτό μην νιώσετε πως η οικογένεια σας υστερεί έναντι των υπολοίπων… τα αίματα ανάβουν όπου υπάρχει συνωστισμός και το γιορτινό τραπέζι είναι ένας συνωστισμός από αυτούς που κάποιες οικογένειες “απολαμβάνουν” 1 με 2 φορές το χρόνο… μην την περιμένετε παραμυθένια την συνάντηση… τα παιδιά θα κουραστούν και θα κλάψουν, οι μεγάλοι θα ξεβολευτούν και θα γκρινιάξουν… όλα είναι μέρος της πραγματικότητας που μας περιβάλει κι εμείς οφείλουμε να είμαστε όχι μόνο αντικειμενικοί παρατηρητές με τον φόβο πως κάτι θα χαλάσει, κάτι δεν θα πάει καλά, αλλά ενεργοί παράγοντες που σιγά – σιγά, βήμα – βήμα θα πραγματοποιούμε στόχους και θα προσδοκούμε το πραγματοποιήσιμο.

«Αγαπάω…» μία λέξη που εμπεριέχει την έννοια της φροντίδας, της κατανόησης, του σεβασμού και άλλων πολλών “ποθητών” απ’ όλους μας εννοιών. Ένα ρήμα δύσκολο, ένα ρήμα που απευθύνεται. Αν λοιπόν τώρα, όσο διαβάζετε αυτά τα λόγια κάναμε μία μικρή έρευνα, τι αποτέλεσμα θα έβγαζε νομίζετε; Σαφώς μιλάω εκ του ασφαλούς, παρ’ όλα αυτά ας δοκιμάσουμε να βάλουμε μια λέξη στο κενό, μετά τη φράση: «Αγαπάω, φροντίζω και προσπαθώ να κατανοώ τις ανάγκες του/της/των  ______». Αν η απάντηση σας ήταν  «του συντρόφου μου» ή «των παιδιών μου» σημαίνει πως είσαστε ένας σύντροφος ή γονιός αντίστοιχα, με καλές προθέσεις.  Ένα καλό παιδί αν η απάντηση είναι  «τους γονείς μου». Πόσοι από εσάς απαντήσατε «του εαυτού μου»; Υπάρχει μία οδηγία η οποία αναφέρεται  κατά την διάρκεια πτήσεων με αεροπλάνο και αφορά τις μητέρες που συνοδεύουν τα παιδιά τους. Η οδηγία αυτή προτρέπει την μητέρα σε οποιαδήποτε περίπτωση χρειαστεί να φορέσει πρώτη εκείνη την μάσκα οξυγόνου πριν φροντίσει για το παιδί της… γιατί; Πόσο εγωιστές μπορεί να είναι αυτοί που δημιούργησαν αυτή την οδηγία; Η απάντηση είναι καθόλου εγωιστές. Βασίστηκαν σε μία μεγάλη αλήθεια πως αν η μάνα δεν επιβιώσει, το παιδί δεν έχει καμία ελπίδα γιατί δεν θα υπάρχει κανείς να φροντίσει για την ασφάλειά του. Για να μπορέσει λοιπόν να προσφέρει βοήθεια, φροντίδα και προστασία στο παιδί της πρέπει η ίδια να είναι ασφαλής. Αν αυτό τον κανόνα τον εφαρμόζαμε καθημερινά όλοι μας τα πράγματα θα ήταν πιο απλά και για εμάς αλλά και για τους γύρω μας, για όλους εκείνους τους ανθρώπους με τους οποίους σχετιζόμαστε καθημερινά, σημαντικούς ή ασήμαντους για εμάς. Το μεγαλύτερο ψέμα που μπορούμε να πούμε είναι «έκανα τα πάντα για σένα κι εσύ…». Το συναίσθημα είναι ματαίωση γιατί υποτίθεται πως αναγνωρίσαμε την ανάγκη του άλλου και του δώσαμε όλα αυτά που εμείς θεωρήσαμε αναγκαία και τελικά… εκείνος άλλα ήθελε! Συνηθίζω να λέω στους γονείς “το παιδί σου δεν μπορεί να είναι ευτυχισμένο και υγιές αν εσύ δεν είσαι ευτυχισμένος… αν κάθε μέρα κάνεις πράγματα που δεν θέλεις και υπομένεις καταστάσεις –για το καλό των παιδιών- κάνεις μία θυσία χωρίς νόημα γιατί απλά μαθαίνεις το παιδί σου να θυσιάζει την ευτυχία του κι αυτό δεν μπορεί να διαμορφώσει ούτε έναν υγιή, ούτε έναν ευτυχισμένο ενήλικα”. Παλεύουμε καθημερινά να ανταπεξέλθουμε σε ρόλους, να κατανοήσουμε ανάγκες, να φροντίσουμε τον κόσμο γύρω μας, να τρέξουμε να προλάβουμε… μέχρι που έρχεται η ώρα που το ηφαίστειο εκρήγνυται! Και η έκρηξη δεν είναι απαραίτητο να είναι ο θυμός μας… μπορεί να είναι κατάθλιψη ή μία ψυχοσωματική αντίδραση. Έχουμε μιλήσει πολλές φορές για το παιδί που κρύβουμε μέσα μας… γιατί λέμε «το παιδί» και όχι «ο ενήλικας»; Φυσικά όχι για να τονίσουμε την συναισθηματική ανωριμότητα που κρύβουμε. Είναι απλά ένα μικρό «τέχνασμα» για να κατανοήσουμε πως ο καθένας από εμάς οφείλει να φροντίζει για τον εαυτό του πριν από κάθε άλλο… και ποιο έδαφος είναι πιο πρόσφορο για φροντίδα από εκείνο που κρύβει ένα παιδί! Η αλήθεια είναι πως είμαστε ανίκανοι να προσφέρουμε το οτιδήποτε αν οι ίδιοι δεν το έχουμε, όσο κι αν το θέλουμε. Υπάρχει μία “συγκατοίκηση” στην οποία τείνουμε να μην δίνουμε καμία σημασία, κι όμως… ο μόνος άνθρωπος που ότι και να γίνει θα κοιμάται και θα ξυπνάει μαζί μας, θα χαίρεται και θα θυμώνει, θα κλαίει και θα γελάει, θα μας κάνει να αισθανόμαστε τύψεις ή περηφάνια, θα πεθάνει αν πεθάνουμε είναι ο εαυτός μας… κι αυτό δεν είναι μία διαπίστωση για να γίνουμε πιο εγωκεντρικοί, είναι μία αλήθεια που όλοι πρέπει να βγάλουμε από το συρτάρι που την έχουμε παραχώσει για να γίνουμε πιο ευτυχισμένοι και πιο “αποδοτικοί” αν θέλετε για τον κόσμο  που μας περιβάλει. Η ανάγκη που έχει ο εαυτός μας είναι η πιο δύσκολη να την ανακαλύψουμε αλλά και η πιο ζωτικής σημασίας για να συνεχίσουμε να υπάρχουμε. Όταν διψάμε, πίνουμε νερό, όταν θέλουμε αγκαλιά γιατί να το καταπιέσουμε; Όταν πεινάμε φροντίζουμε να παρέχουμε τροφή στο σώμα μας, όταν η ανάγκη είναι κάποιος να μας στηρίξει σε μία απόφαση ή ένα βήμα μας γιατί δεν το κάνουμε οι ίδιοι για τον εαυτό μας; Αν δεν μας αρέσει ή μας δυσκολεύει αυτό που είμαστε για πόσο μπορούμε να συγκατοικούμε με κάτι που απεχθανόμαστε; Αν λοιπόν είχατε να κάνετε με ένα παραμελημένο, θλιμμένο και θυμωμένο παιδί πώς θα συμπεριφερόσασταν; Θα του παρείχατε όσα του έχουν στερήσει… Δεν είναι εγωισμός να κατανοούμε και να φροντίζουμε τους εαυτούς μας, είναι διαφύλαξη πως θα έχουμε ότι χρειάζεται για να κατανοήσουμε και να φροντίσουμε “τον κόσμο μας”. Όσοι λοιπόν στο κενό της φράσης «Αγαπάω, φροντίζω και προσπαθώ να κατανοώ τις ανάγκες του/της/των  ______» βάλουμε «τον εαυτό μου» είναι σαν να έχουμε απαντήσει όλα τα υπόλοιπα… για τον πολύ απλό λόγο ότι έχουμε την ικανότητα συναισθηματική, σωματική και ψυχική να ανταπεξέλθουμε στην φροντίδα των παιδιών, γονιών, συντρόφων και φίλων μας.

Αν ήταν πρωταγωνίστρια σε ένα παραμύθι, θα ήταν η κακιά μητριά… είναι και θα είναι η αιώνια αγαπημένη των ποιητών, μετά την αγάπη… είναι  αυτή με την οποία έρχονται αντιμέτωποι άπαντες αναλυόμενοι αργά ή γρήγορα… είναι ένα από τα συνηθέστερα συστατικά δόμησης των δυναμικών αρκετών οικογενειών  και θρησκειών … είναι η ενοχή και έχει κάποιους πολύ καλούς φίλους: την αυτοταπείνωση, την ηθική, τον εγκλωβισμό την θηματοποίηση και την αυτοτιμωρία. Αυτές τις φιλίες (ή λυκοφιλίες) της ενοχής θα προσπαθήσουμε να αγγίξουμε σήμερα… με πιο δύσκολο στόχο μας την απενοχοποίηση του αισθήματος της ενοχής σε κάποιες εκφάνσεις της! Η ενοχή θα μπορούσε να παρομοιαστεί είτε ως  μία είναι αλυσιδωτή αντίδραση, είτε ως  μία αλυσίδα. Όταν βρισκόμαστε στο χείλος ενός γκρεμού είναι καλό να είμαστε δεμένοι με μια αλυσίδα από κάτι στέρεο… κάπως έτσι θα παρομοίαζα τους ηθικούς κανόνες με τους οποίους όλοι λίγο ως πολύ μεγαλώνουμε προκειμένου να μην βλάπτουμε τον εαυτό μας και τους γύρω μας. Και το ρήμα “βλάπτω” είναι αυτό που δημιουργεί πολλές παρεξηγήσεις και αργότερα πολλούς ενοχικούς ενήλικες! Σύμφωνα με τους ηθικούς κανόνες με τους οποίους μεγάλωσα, δεν πρέπει να βλάψω κάποιον γιατί αν το κάνω θα ντραπώ… η ντροπή θα γεννήσει ενοχή και η ενοχή θα με κάνει κυριολεκτικά να υποφέρω. Βλάπτω όμως σημαίνει κλέβω, χτυπάω, σκοτώνω, μειώνω, εκδικούμαι, αδικώ … δεν σημαίνει σε καμία περίπτωση του χαλάω το χατίρι ή δεν κάνω τα πράγματα όπως τα θέλει ο άλλος. Έως ένα βαθμό λοιπόν η αλυσίδα της ενοχής έχει προστατευτικό ρόλο ή επανορθωτικό γιατί ακόμα κι αν βλάψω κάποιον, νιώθοντας ενοχή, τις περισσότερες φορές μπορώ να επανορθώσω με άπειρους τρόπους, ακόμη και με ένα ειλικρινές συγγνώμη. Όταν όμως η αλυσίδα δεν μας δένει στην απειλή ενός γκρεμού αλλά κατά τη διάρκεια όλης της ανήλικης και ενήλικης ζωής μας, τότε ποια ζωή ζούμε και ποιο δρόμο διαβαίνουμε αφού δεν μπορούμε να κάνουμε βήμα;  Η μεγαλύτερη ενοχή πηγάζει από δύο φράσεις που ακούσαμε κατ’ εξακολούθηση ως παιδιά και δόμησαν το επίκτητο χαρακτηριστικό του ενοχικού ανθρώπου : «είσαι κακό παιδί ή μπορούσες και καλύτερα» και «πόσα έκανα για σένα κι εσύ… αχαριστία!» . Από μικρά παιδιά μαθαίνουμε πως για να κάνουμε χαρούμενους τους γονείς μας πρέπει να κάνουμε αυτό που θέλουν με τον τρόπο που το θέλουν. Πολλοί γονείς θα πουν «όχι αυτό που θέλω αλλά αυτό που είναι σωστό» επειδή όμως το «σωστό» το ορίζει ο ενήλικας – γονιός – θεός του παιδιού, μεταφράζεται αυτόματα στην ψυχή του παιδιού ως το «θέλω» του. Το παιδί κάποια στιγμή θα μεγαλώσει, θα μπει σε μία παρέα και για να είναι αρεστό και αποδεκτό θα κάνει τα πράγματα όπως θέλουν οι γύρω του. Αργότερα, ενήλικας πια θα αποζητά τον εαυτό του στα «θέλω» των άλλων… για τα δικά του ούτε λόγος… κι αν τον ρωτήσεις αυτόν τον ενήλικα γιατί κάνει όσα κάνει αφού παραπονιέται, κουράζεται, αγανακτεί θα σου απαντήσει αφοπλιστικά «μα… έχουν την ανάγκη μου, δεν μπορώ να τους αφήσω» ενώ η πραγματική φράση είναι «έχω ανάγκη να κάνω τα πράγματα όπως μου ζητούνται για να μπορώ να ανήκω κάπου»…  εγκλωβισμός, αυτοτιμωρία κι ένας κρατημένος θυμός που αν εκφραστεί θα γίνει σεισμός! Για να μην είμαστε υπεύθυνοι λοιπόν και για άλλα θύματα και έχουμε και επιπλέον ενοχές, το στρέφουμε σε εμάς και αντιμετωπίζουμε σαν καλά παιδιά την αυτοκαταστροφικότητα μας κάνοντας κατ’ εξακολούθηση επιλογές που θα οδηγήσουν στην επιβεβαίωση του κανόνα «τόσα έκανα για σένα κι εσύ…», την κατάθλιψη ή των εσωτερικό σεισμό που λέγεται κρίσεις πανικού. Ένα καλό παιδί δεν λέει όχι… κάνει το σωστό όσο πιο τέλεια μπορεί και φυσικά ενοχοποιείται που δεν το έκανε τόσο τέλεια όσο έπρεπε, γιατί πάντα αυτό που πρέπει είναι μεγαλύτερο από αυτό που κάνουμε. Δεν χαλάει χατίρι γιατί η ευτυχία των άλλων είναι στόχος και αυτοπραγμάτωση!  «Δεν έχω ανάγκη εγώ, οι φίλοι μου, η οικογένεια μου, όλοι εσείς να’ στε καλά» … ενώ η πραγματική φράση είναι «δεν ξέρω ποιες είναι οι ανάγκες μου… κι αφού έχω μάθει να καλύπτω τις δικές σας, καλά είμαι» Αυτοταπείνωση και θηματοποίηση. Κι αφού κάναμε τόσο λόγο για την ενοχή, να προσθέσω κι εγώ το λιθαράκι μου: η μεγαλύτερη ενοχή που θα νιώσεις είναι:  αν περάσει η ζωή και δεν ξέρεις ποιος πραγματικά είσαι γιατί την ξόδεψες  μαθαίνοντας όλους τους άλλους… αν δεν κυνήγησες τα όνειρά σου γιατί βοηθούσες άλλους να πραγματοποιήσουν τα δικά τους… αν ανακαλύψεις δηλαδή πόσο ψεύτικη ηταν αυτή η αλυσίδα.